Fihrist

• AGS nedir ve nasil olusuyor?
• AGSin nasil farkina variliyor?
• AGS nasil teshis ediliyor?
• AGSim var ve çocuk istiyorum.
• AGS hastasi bir çocugum var, ondan sonra olan çocuklara bir etki ola bilirmi?
• AGS nasil tedavi ediliyor?
• Kortizonla tedavinin benim için yan etkisi ola bilirmi?
• AGS nasil soydan kala bilir?
• Ates, kusma veya kuvvetli vücut yükünde nasil davranmaliyim?
• Ameliyat olmam gerekiyor – nelere dikkat etmeliyim?
• Bana acil kimlik karti gerekiyormu?
• Çocuklarim ola bilirmi?
• Özürlük kimlik kartina hakkim varmi?
• Baska AGS hastalariyla iltibat kurma imkani varmidir?

AGS nedir ve nasil olusuyor?

Adrenogenital sendrom (kisaca AGS) adrenal bez hormonlarin sentezini etkileyen bir dogumsal hastaliktir. Adrenal bez böbrek üstünde sapka seklinde bulunan küçük bir organdir ve çesitli hormonlar üretir.
Bu hormonlarin en önemli olanlari kortizol ve aldesteron dir. Kortizol enerji, seker ve yag anabolizmasinda etki gösterir; aldesteron ise su ve tuz anabolizmasini düzenler ve böylece tansiyon ayarinda bir etkendir.
AGS hastalignda dogumsal enzim eksikligi sonucu adrenal bez düzensiz çalismaktadir. Enzimler özel proteinlerdir ve hormon sentezinde gereklidir. Normal sartlarda bu adrenal bez enzimler yardimi ile kolesterol (= baslangiç malzeme) basamak basamak kortizol ve aldesterona çevrilir. Enzimlerin herhangi biri eksik ise hormon sentezi su sekilde etkilenir: eksik enzime bagli olan hormonlar üretilmemektedir ve bu hormon eksikligi beyindeki “kontrol merkezinde” (hipofiz) fark edilir. Hipofiz adrenal bezin üzerindeki etkisini arttiri ve adrenal bez hiperplazi (= büyümesi) dir.

Bunu dagda bulunan göl ile kiyaslaya biliriz. Göl´ün akintisi engellenirse su akamaz ve birikir, kalir. Bu baraj gölü zamanla dolar ve tasarak baska yollardan akar gider.

Enzim eksikligi sonucu artan hormonlardan birisi 17-alpha-hidroksiprogesteron dir. Büyük bir bölümü idrar ile disariya çikartilir. Kan ve idrarda ölçüle bilinir. Diger bir bölümü adrenal bezde androjen sentezinde kullanilmaktadir.

AGSin farkli tipleri vardir. Hastalarin %95 inde 21-hidroksilaz-enzimi eksikti. Bu nedenden sadece bu enzim eksikligi anlatilacaktir. AGS iki forma ayrilir. Klasik ve non-klasik forma. Klasik AGS de sadece kortizol sentezi düzensizdir, non-klasik formda ayrica aldesteron sentezide düzensizdir ve bu nedenden tuz kaybi görülmektedir hastalarda. Non-klasik AGS klinik olarak daha hafifdir ve genellikle ergenlik yasindan sonra etken olur (= late onset AGS).

Adrenal bezi bir yanda kimi hormonlari eksik (kortizol ve aldesteron) diger tarafdan kimisini fazla (adrojen) üretmektedir. Klinik bulgular ve rahatsizliklar bundan ötürüdür.

• Kortizol bir glukokortikodir ve enerji anabolizmasinda proteinleri glukoza çevirir. Açlik ve stres durumlarda kandaki seker sevlyesini yükesek tutar ve “stres hormunu” olarak görülür. Diger bir stres hormonun (adrenalin) daha etkili olmasindada rol oynar. Vücutun bagisiklik sisteminide etkiler. Asiri immün reaksiyonunu önler. Bu nedenden kortizol bazi inflamtör hastaliklarda ilaç olarakda kullanilmaktadir. Psikolojik etkileride vardir. Fazla kortizol depresyon sikayetlerinede yol açar. Kortizolun daha bir çok fonksiyonlari vardir: yag, kas, tuz ve su anabolizmasinda vazgeçilmezdir.
• Aldesteron bir mineralokortikoidir. Vücutdaki su ve tuz düzenini ayarlar. Böbrekler deki tuz kayibini önler. Tuz ile beraber suda kaybedilir ve kan tansiyonu düser. Eksik aldesteron üretimi tuz ve su kaybina yol açar ve böylece tansiyon düsüsü görülür (= tuz kaybi krizi).
• Adrojen erkek hormonudur ve her insanda bulunur. Adrojen kil büyümesine, kaslarin gelismesine ve erkeksi bir sesin olusmasina nedendir. Kadinlarda bu rahatsiz edici killanmak hirsutizm adi verilmisdir. Androjen kadinlarda erkeksi bir görünüme ve adet düzensizligne yol açar.

AGSin nasil farkina variliyor?

Hemen hemen bütün klasik AGS olan kizlarin dogustan distan erkeklik genitali (cinsi) vardir, çünkü adrenal korteksi dogustan önce çok fazla adrojen üreti. Iç genitaleri hep kadinca dir. Erkeklerin genitaleri gelenlikle hep normaldir. AGS ile tuz eksikligi var ise bu çocuklar ilk yasam haftalarinda yasam tehlikesiyle “tuz eksiklik kriziyne” dikkatini üzerine çekerler. Bu çocuklar kusarlar, zayiflar ve çok kilo kayib ederler. Elektrolit dengesi agir sekilde bozulur ve kandaki pH düser (= asidoz).

“Basit AGS de” çocuklar erken “psödo püberte” nen dikkat çekiyorlar. Cogunlukla erkeklerde olacaktir, çünkü kizlarda bu hastlalik gelenlikle dogumda fark ediliyor.
Bu görünüse “psödo püberte” deyiliyor çünkü çocuklar gerçek ergenlik çaginda degiller, yani daha çocukca´dirlar. Fazlalasmis adrojen yüzünden genitalde killanma olusmus, cinsel organlari büyük olmus. Erkek çocuklarin boyu ayni yasta olan erkek çocuklarindan daha uzun, kemik yasi hizlanmis durumdadir.

Klasik olmayan “late onset AGS” basit AGSin ayni simptomlarini gösteriyor. Kizlar´da vaktinde önce genitalin kilanmasi basliyor, ter kokusu, fazla kilanma, aknelik ve adet rahatsizligi ve de verimsiz olmasiyla dikkatini üzerine çekiyorlar. Bu yüzden kadinlar çogu zaman jinekoloji endokrinolog uzmana gönderiliyorlar. Müsait zamanda AGS çocuklarin annelerinden fazla olusmus erkek hormon simptomlari belli oluyor. Aknelik, fazla kilanma, adet rahatsizligi ve gebe olmakta zorlama ola bilir. Annede olan bu rahatsizliklar AGS hastalarinda kadar güclü degildir.

AGS nasil teshis ediliyor?

AGS kliniksel teshis ediliyor, yani var olan hastalik görünüsleri ve vücut kontrolünden teshis ediliyor:

• dogusta: kizlar´da dis genitalin erkeklesmesi (cins kisimi)
• AGS ile tuz eksikligin de ilk yasam haftalarinda tehlikeli bir tuz eksiklik krizine ile düsük tansiyon dolayi epeyi tuz- ve su eksiklikler oluyor
• komplike olmayan (basit) AGS de fazla büyüme, ikisi cinsde maskulinizasyon isareti.

Klinikdeki süphe teshisi labor kimyevili analize sayesinde tasdik ediliyor. Tuz eksikligin´de kan da sodyum (= tuz) eksikligi ve çok fazla kalium ve fazla asit oluyor, hormonlar enzimdefektinden önce (özelikle 17-hidroksi-progesteron) fazlasiyla yükselmistir. AGS ilk yasam haftalarin dan bile teshis edile biliniyor. Yenidogan taramasi ile yapila bilir fakat almanyada gelenlikle yapilmiyor. Sidik de metabolitler kan da fazla olusmus hormonlar ifraz ediliyor (pregnantriyol = 17-hidroksi-progestron meraboliti).

ACTH-testinden 17-hidroksi-progesteronu yükselmis bir çikisi oluyor. ACTH-testi çok önemlidir çünkü onun sayesinde AGS simptomlarina sayip olmayan fakat çocugnuza geçe bilen hastalik bulastiricinin (heterosigot AGS) teshis ediliyor.

AGSim var ve çocuk istiyorum

Bu oluyormu? Nelere dikkat etmeliyim?

Ilaç´nan arasi iyi olan yani ilaç almaya hazir olan hemen hemen her AGS hastasi olan insan evlat sayibi ola bilir. Gebe olmadan önce mutlaka doktorunuzla görüsmeniz gerekiyor. Mutlaka bunlara dikkat etmelisiniz: Esiniz önce muayene edilmeli ve (saklanmis) heterosigot AGSi varmi kontrol edilmeli yani bu hastaligin bulastiricisi varmi diye kontrol edilme. Bunun için esinizle bir uzmana (endokrinolog´a) gitmelisiniz. Orda muayene ediliyor, cogu zaman ACTH-testi yapiliyor ve belki´de baska muayeneler. Esinizde heterosigot AGSi yok ise çocugun AGS olmasi ihtimali azdir. Eger esinizde heterosigot AGSi var ise çocugun AGS olma ihtimali 50%dir. Bu gebe olmaya engel degildir çünkü bugünkü imkanlarla hastaliklari veya kizlar´da erkeklesmis dis genitaleri ilaç sayesinden hamilelik zamanin´da önlene bilir.

AGS hastasi bir çocugum var, ondan sonra olan çocuklara bir etki ola bilirmi?

Ailede AGS hastasi bir çocuk var ise veya hem anne´de hem de baba´da AGSin bulastiricisi var ise çocuk´da varmi diye dogumdan önce teshis ediliyor. Koryonvillus biyopsi (= villoz korion desidua basalis ile plasentayi olusturur) veya amniyosentez sayesinden erken bir teshise varila biliyor ve bir uzman tarafindan dogumdan önce tedavi edile biliyor. Bu tedavinin amaci kiz çocuklarin dis genitalerin erkeklesmesini önlemek. Bu yüzden anne hamileligin basinda deksametazon ilaçiylan tedavi ediliyor, bu ilaç plasentayi asarak fetusda androjen biosentezini azaltir. Bu tedavi tecrübeli bir sentrumla birlikte yapilmali. Dogumdan önce teshis´de beli oluyorsa çocuk´ta bu hastalikla ilgisi olmadigina veya çocuk erkek ise bu tedavi sona variyor.

AGS nasil tedavi ediliyor?

Klasik AGS

Hormon eksikligi yüzünden klasik AGS de hormon eksikligi yok etme tedavisi gerekiyor
(= eksik olan tabi olan hormonlari hap ile aliniyor). Bu tedavi ömür boyu gereklidir.

Çocuklar da normalinden naturel vücut hormonu hidrokortison (= kortizol) ile tedavi ediliyor. Saglikli insanlar´da kortizol üretimi sabahin erkeninden en fazla oldugu için günlük ilaç miktari hidrokortisonun en büyük kisimi sabahlari (50%) veriliyor. Geri kalan hap ayni parçalardan öglenleri (25%) ve aksamlari (25%) aliniyor. Yetiskin insanlar da hidrokortisonla hormon yedek tedavisi genelikle devam ediyor. Fakat bazen vücut tamamen büyüdükten sonra tedavi degistiriliyor, glukokortikoid aliniyor, bu ilaç kan da daha uzun duruyor (mesela prednizon).

Cogu zaman yetiskin kadinlara uzun süre etkisi olan glukokortikoid geceleri veriliyor, bunun amaci bunlardir: sabahlari olan hipofiz bezin ACTH fazlalasmasini önlemek ve bununla adrojen daha iyi azalta biliniyor, aybasini (adetin) normalestirmeye ve yan böbrekin büyümesini daha iyi önlemek.

Kortizol stres hormonu oldugu için stresli durumlarda vücuttan beskati kayib oluyor. Bu dogal vücut davranisina ilaçin miktari olusmali. Yüksek atesli halde, ameliyattan önce veya çok fazla güç spor´da AGS-hastasi olan bir kisi kendiliynde günlük ilaç miktarini iki veya üç mislisini almalidir. Bir sebep dolayin´dan hap alinamiyorsa glukokortikoid igne yapilmalidir (toplardamarina veya adaleye igne yapilmalidir) veya acil bir durumda fitir verilmelidir. Her AGS-hastasina bir acil kimlik karti verilmelidir.

AGS ile tuz eksikliginde kortizol dan hariç eksik olan hormon aldesteron alinmalidir. Bu fludrokortizon hapi ile oluyor.

Dis genitalin erkeklesmesi (klitoris büyümesi ve rahim içi kücüklügü) kiz çocugun ilk yasam hayat dönemin´den bir tecrübeli cerrah tarafindan (çocuk cerrahi, urolog, jinekolog) bir operasyon sayesinden düzeltiriliyor.
Iyi bir neticeye ulasmak için çocuk endokrinolog tarafindan bir özel merkezde ve uzman ve tecrübeli olan bir ameliyatci´dan iyi is birligi ve de ebeveyn ve çocugun iyi psikolj bakimina gerekiyor.

Çok gelen sorular AGS nasil soydan kala bilir?

AGS “otosoma resesif” soydan kalan bir hastaliktir yani hem annenin hemde babanin bu hastaligin tasicisi olmasi gerekiyor ve bunlari çocuguna gecirtiyor. Eger sadece bir ebeveyin bu hastaligin tasicisi olursa çocuk AGS hastasi olmuyor sadece tasicisi oluyor. Eger ne annenin ne de babanin tasicisi çocuga geçmemisse çocuk ne bu hastaligin tasicisi oluyor ne de AGS hastasi. Hemen hemen 10.000 kisiden birinde AGS ola bilir, yani her 50nci insan bu hastaligin tasicisidir. Eger yetiskin bir AGS hastasi aile kurmak istiyorsa bu AGS hastasinin esi mutlaka kendini AGS tasicisi olup olmadigni kontrol etirsin. Eger esi AGS tasicisiysa çocuklarin yarisi AGSli olacaktir. Eger esi AGS tasicisi degilse çocuklar AGS hastasi olmuyorlar sadece bu hastaligin tasicisi oluyorlar.

Kortizonla tedavinin benim için yan etkisi ola bilirmi?

Aslinda vücutun kortizol´u (ve de aldesteron´u) yedeklesiniyor yani sadece saglikli bir yan böbrek ne kadar hormon üretiyorsa o kadar kortizon vücuta veriliyor. Bu miktar da yan etkisinin olmasi mümkün olmamasi gerekiyor. Eger yan etkisi oluyorsa bu demektirki hastaya ya çok fazla ya da çok az kortizon veriliyor. Bu durumda ilaç miktarinin tam bir kontrolu gerekiyor. Iyi bir ilaç miktarinin teshisi için tecrübeli bir hormon uzman tarafindan düzenli muayene çok önemlidir. Çocuklarin tedavisi çocuk doktorlari tarafindan yapiliyor, eger çocugun doktoru hormon uzmani degilse, endokrinolog merkezi ile beraber çalissin. Yetiskin hastalari dahliyeci endokrinolog tarafindan tedavi ediliyor, kadinlar ayrica kadin dokturu tarafindan.

Ates, kusma veya kuvvetli vücut yükünde nasil davranmaliyim?

Klasik AGS de stres durumlarda kortizol´un iki, üç veya bes mislisi alinmalidir. Ates vücut için stres durumudur, ayni zamanda vücut yüklügü mesela spor yarislari, uzun süren dag gezisleri de stres durumudur. Kusmada veya ishal da kan´in içinde yeterince hap girmemesi tehlikesi yasaniyor ve bu durumda hap´in faydasi olmuyor. Bu yüzden bu durumlarda mecbur ilaç igne olarak veriliyor. Eger sadece kusma var ise ve ishal yok ise ezcanede çabuk faydasi olan fitir´den alina bilir.

Ameliyat olmam gerekiyor – nelere dikkat etmeliyim?

Bu durumdada vücut sert bir yükle karsi karsiya geliyor ve duruma göre davranmak gerekiyor. Sizi tedavi eden doktora AGSli oldugunuzu bildirmeniz yasamak için çok önemlidir. Gerekli olan ilaçlar stres miktarinda toplardamarindan yedek olarak veriliyor.

Bana acil kimlik karti gerekiyormu?

Her klasik AGS hastasina bir acil kimlik karti gerekiyor ve hep üstünde tasimasi tavsiye ediliyor. Bir kazada ilaçlarinizin verilmesi saglanmalidir. Özelikle yurt disinda acil kimlik kartsiz olmuyor. Çogu ülkelerde doktorlar AGS ile tecrübelidir. Yurt disina gitmeden önce bu doktorlari (hastaneleri) arastirin. Eger bunu yapamadiysaniz Solu-Dekortin-Ampulü yaninizda tasiyin. Eger ishaliniz yok ise kortizon fitir olarak kulanila bilir.

Çocuklarim ola bilirmi?

Aslinda bütün AGS bay ve bayan hastalari (tuz eksikligi olan hastalarda geçerlidir) evlat sayibi ola bilir. Erkek ve kadinin AGS hastasinin kisir olmama sarti yetiskin haldede iyi bir bakima bagli. Bu yüzden yetiskin yasta da her yarim sene´de bir veya sene´de bir muayene tavsiye edilir. Eger hamileseniz saglikli kadinlardan daha fazla kontrol gereke bilir, ama sorumsuz normal bir dogumun sakincasi yoktur.

Özürlük kimlik kartina hakkim varmi?

AGS hastalari isterlerse özürlük kimlik kartina bas vura biliriler. Aslinda acil durumlardan hariç yetiskin insanlarin günlük yasamindan sorumlar yasanmiyor, yani bir mesleki yapmama veya günlük hayat da yasak mesela spor yapmama durumu yoktur. Çocuklar düzenli hap alma mecburiyetden dolayi anne ve babaya muhtaçlar. Buna özürlük kimlik kartin bas vurusunda dikkat edilmeli. Her kiside doktorun görüsü önemlidir ve bu kisiden kisiye deyisiktir.

Baska AGS hastalariyla iltibat kurma imkani varmidir?

Almanya içerisinden AGS hastalariyla iltibat kurma imkani vardir. 1993´ten beri çesitli bölgelerden olusan ve yeri Hamburg´da olan AGS-ebeveyn- ve hastalar inisiyasi e.V. vardir. Bölgelerin grubun adresleri dernegin çalisma yerinden alina bilir: Andrea Wolters, Hasenkamp 29, 21244 Buchholz. Dernek AGS üzere baska almancadan bir brosür´de çikartiyor, 5,00 € dernekin çalisma yerin´den elde edile bilir. Daha fazla bilgi almak için bu adrese´de basvura bilirsin Netzwerk Hypophysen- und Nebennierenerkrankungen e.V., Krankenhausstr. 12, 91054 Erlangen.

Bilgileri türkçede almak için bu adrese basvura bilirsiniz: Senol ailesi, e-mail adresi: Diese E-Mail-Adresse ist vor Spambots geschützt! Zur Anzeige muss JavaScript eingeschaltet sein! E-Mail-Adresse ist gegen Spambots geschützt! JavaScript muss aktiviert werden, damit sie angezeigt werden kann.

Bu informasyon´da çalisanlar:
Bayan cand. Med. E. Kraus, Prof. Dr. H.-G. Dörr, Prof. Dr. Med. J. Hensen, Erlangen,
Dr. E. Tutdibi ve Prof. Dr. S. Wudy
Bu brosürü türkçeye tercübe edenler: Dr. E. Tutdibi ve Neriman Senol
© Netzwerk Hypophysen- und Nebennierenerkrankungen e.V.